|
Prehistoria e Historia Antiga |
|
Centrarémonos, polo tanto, en primeiro lugar no estudio da cultura Megalítica. Esta arquitectura funeraria está formada por multitude de túmulos con cámara interior de pedra (espacio onde maior énfase se pon) que queda delimitada por grandes laxas verticais fincadas, a penas traballadas, e sobre as que descansan unha ou varias horizontais. Dita cámara sepulcral recubríase con pequenas pedriñas e terra formando un túmulo. En Galicia existe unha terminoloxía propia para designar estos monumentos funerarios, como poden ser "mámoa", "medorra" e "mamoíña", que aluden ó túmulo que recobre o dolmen, e a este último dáselle o nome de "anta", "arca", "arquiña"... Por desgracia para Galicia, e para o noso concello, as tumbas megalíticas foron sistemáticamente saqueadas polos "buscadores de tesouros", baseándose na idea de que poderían atopar ouro e demáis obxectos de valor. Ó redor do noso concello existen multitude de necrópoles de mamoíñas dispersas polos concellos lindantes, entre os que cabe destacar as "Mamoíñas da Serra da Moá" pertencentes ó concello de Castro Caldelas. No noso concello son de destacar "As Mamas" , moi preto da vila de Cambela, ás que se accede doadamente desde o cruzamento da estrada da Moá que nos leva a Sas de Penelas. A 200m do cruce á marxe dereita, emprazada nunha penichaira é apreciable unha mámoa, que está achanzada, quedando ó descuberto os ortostatos, feitos de pedra xistosa, que forman unha cámara poligonal. Existen diferentes teses acerca da orixe e difusión do megalitismo, e tamén discrepancias á hora de establecer unha cronoloxía. Existen hipóteses que sosteñen que nas fins do cuarto milenio a.C. chegan a Galicia procedentes de Portugal. Seguindo na mesma liña poderíamos conxecturar o comezo da cultura megalítica por volta do 3000 a.C. e o seu final cara ó 2000 a.C.. Isto significaría que as necrópoles anteriormente sinaladas serían construidas entre o Neolítico Final e o Bronce Antigo. Todos estes monumentos serven de argumento para a xente dos pobos para argumentar a presencia de "mouros". Aínda que se pode a segurar que non tiveron presencia nestas zonas, recibían este nome distintas entidades: celtas, xigantes, franceses, xentís,... O que está claro é que os mouros non eran cristiáns. Existen numerosas lendas ó respecto (Aira da Moura - Mouruás) e gravados ou petroglifos, posiblemente da Idade do Bronce. É probable que estes gravados ó aire libre encerren unha simboloxía relixiosa, un culto pagán que rematou ó ser cristianizado o lugar. Tamén da Idade de Bronce, e de maior interese, son as espadas atopadas na zona, na que cabe destacar a espada de tipo pistiliforme atopada en Mouruás. Isto revela un cambio nunha sociedade, ata o de agora gandeira e dedicada á agricultura, e que presenta neste momento un factor bélico. Cabe destacar que a cultura do Bronce aparece representada por achados illados, pero non ocorre así coa Idade de Ferro, etapa da nosa protohistoria que máis atractivo exerceu entre os historiadores, desde o Romanticismo ata a Cultura Castrexa. O interese por esta cultura débese en gran parte ó gran número de castros que se estenden por toda a nosa xeografía e ó peso da tradición folclórica (lendas de tesouros, mouros e pasos subterráneos). A ausencia dun proceso de excavacións arqueolóxicas acarrexa consigo unha falta de datos. Tan só podemos levar a cabo unha análise descriptiva desta etapa baseándonos no Inventario Arqueolóxico dalgúns concellos. O castro vai se-lo elemento definidor da Cultura Castrexa por antonomasia. Constituía un lugar de asentamento humano situado polo xeral en lugares elevados e ben protexidos. Os castros da nosa comarca presentan unha tipoloxía de planta de forma oval, circular ou elíptica, un sistema defensivo baseado en fosos e murallas. No noso concello podemos destacar tres elementos castreños; en primeiro lugar cabe destacar "A Medoña", na parroquia de Castrelo, na que se asenta un pequeno castro (90 m de ancho por 65m de largo) que conserva restos de muralla. Nas proximidades do mesmo atopáronse restos de crámica fragmentada, así como tellas e trozos de refugallo. En segundo lugar, desprazándose ata a vila de Mouruas, proxima á Pena da Moura, aséntase un castro que ten forma elíptica, sendo posible hoxe en día ver restos da muralla no seu lado sur. E por último, según apuntan algúns autores dunha consulta fotográfica aérea, na zona dos Biocos, na serra de Cabanas, tería lugar, sen temor a equivocacións un castro, cunha finalidade mineira. (Véxase o apartado de "Restos Castreños"). Nun principio pensábase que os castrexos posuían unha economía baseada na recolleita, caza e pesca, ainda que despois descubriuse que tamén se adicaban ó comercio, gandeiría e minería. A función social e política está en relación ó hábitat. Fronte o sistema de "Gentilitates", típico do resto da Hispania, exisitían en Galicia os chamados "Populus", comunidades máis ou menos extensas asentadas nun territorio determinado e integradas por subcomunidades que reciben o nome de "Castellum", que en latín significa Castro. Así, cabe destacar o pobo dos Tiburi, que tiñan Nemetobriga pola súa cidade, que trala conquista romana se acabou convertendo nunha mansión da vía, entre os vales do Navea e o Bibei. Por volta do século I a.C. o mundo castrexo vai sufrir un proceso de transformación devido as invasións do exército romano. A conquista romana do noroeste peninsular comeza arredor do ano 137 a.C. e perdura deica o 19 a.C. A chegada dos romanos a estas terras vén motivada en boa medida polo afán de ouro e de novos metais, levando a cabo grandes explotacións mineiras, como por exemplo Os Biocos . Para o estudio das Vías contamos con toda unha serie de datos achegados pola toponimia, coas inscripcións feitas en miliarios e sillares que forman parte das pontes. Cabe destacar a súa presencia no noso concello e limítrofes o paso da vía nº18 do Itinerario de Antonino, chamada tamén "Vía Nova". Para deixar constancia da medición da vía empregábanse unhos fitos de pedra, de forma circular, chantados na terra cunha latura de 2 a 5 metros, chamdos Miliarios. Nestes miliarios aparecen inscripcións que fan referencia ó nome do emperador, o seu legado e o número de millas; incluso poden aparecer títulos referentes o emperedaor do momento. Nalgúns casos limítanse a ser un sinxelo elemento propagandístico. Hoxe en día é imposible sabe-la posición primitiva dos numerosos miliarios, que aparecen no tramo da Vía Nova, xa que o longo da historia foron trasladados do seu emprezamento orixinal. Os que podemos atopar nas nosas terras son dos máis importates da provincia. A vía Nova entra no noso concello por Castrelo, e deixa numerosas pegadas. Xa no principio atopáronse, entre outros, catro miliarios de tipo honorífico atopados no Alto de Cerdeira, dos que falamos noutros apartado. A vía segue desde Cerdeira deica Ponte Navea que se supón que faría a división dos conventos Bracarense e Asturicense. A ponte conserva os alicerces da época romana, e na época medieval foi reconstruida na súa maior parte, constiruíndose un arco oxival. O Medievo A partires de aquí o noso concello non presentará grandes diferencias que o restos de áreas galegas. O mundo romano vai sufrir unha profunda transformación coa chegada dos pobos xermánicos ó Imperio Romano. Cae Galicia en mans dos suevos no ano 420. Parece ser que foi a vía romana o punto de entrada na nosa comarca. Pronto foron sustituídos polo pobo visigodo no ano 585. Principia algo tan importante coma é a expansión do cristianismo, traido ás nosas terras por S. Martiño Dumiense, promotor das primeiras fundacións monacais, aló por mediados do século VI. Continuou ese afán cristianizador a monarquía visigoda, cando se anexiona á sueva. É nestes momentos cando se lle empeza a denominar a estas zonas da nosa comarca "Ribeira Sacra". Tivo lugar unha importante proloferación de eremitorios ó longo da Ribeira do Sil, e multitude de cenobios e mosteiros. Neste momento estamos asistindo a un proceso de doazóns de terras en plena propiedade, a expensas do dominio real, que permitirán o desenvolvemento de señoríos laicos e eclesiásticos con plenos dereitos xurisdiccionais. Cabe destacar a presencia do mosteiro de San Paio de Abeleda, situado na Ribeira Sacra, que chegarán a máns dos Condes de Lemos no século XVI. Sabemos como se rexía a vida monástica e como van evolucionando as súas estructuras na alta e baixa idade media, pero máis difícil é saber cómo se desenvolvía a existencia dos señores laicos nos primeiros séculos do medievo. É unha etapa moi escura debido a inexistencia de fontes que nos soporten. Era a alta nobreza un grupo moi pechado que se apoiaba en fortísimos lazos familiares e tiña parentescos coa monarquía. No século X temos noticias dalgún destes grandes patrimonios galegos; trátase da da familia Gutier Menéndez, relacionado coas terras de Castro Caldelas.
As cousas seguen o seu curso ata chegados ó século XII e XIII cando os reis leoneses nos dan unha serie de privilexios. Nestes séculos vaise producir un cambio trascendental na estructura administrativa dos monarcas leoneses, pois conceden a facultade de que un territorio se administre "en beneficio", e van sé-los Tenentes os que realicen esta función como representantes do rei. Non eran cargos hereditarios, podendo o monarca revogalos cando quixera. Os Tenentes, como representantes directos do rei, tiñan pola súa vez facultade para nomea-los meiriños que administraban xustiza. Por estas terras atopábanse numerosos Tenentes. No século XIII algúns concellos acadaron un gran poderío e auxe, desempeñando eles mesmos as funcións de Tenencias, o cal significaba a indepenencia de calquera señorío, máis properidade e menos opresión. Pero esta situación veráse truncada cando todas as nosas terras e arredores pasan as máns de Don Pedro Fernández de Castro, pondo a capitalidade en Castro Caldelas.
A mediados do século XV existe unha diputa entre os Condes de Lemos e os Pimentel pola propiedade do castelo. Producese entón, entre os anos 1467 e 1469 a Revolta Irmandiña. A nobreza mantíñase das rendas dos seus vasalos e colonos que lle satisfacían cargas en especie e fortes tributos, o que motivou que, xunto a profunda crise económica, o campesiñado reaccionase de forma violenta contra ela. Levantáronse os Irmandiños contra a nobreza cunha idea moi clara: liberarse dos impostos e da opresión á que os señores os tiñan sometidos. Pero finalmente os Irmandiños serán vencidos e serán obrigados a reconstruir tódalas fortalezas que destruiran. E con outros moitos problemas chegamos á Idade Moderna. Séculos XVI - XVIII O século XVI é o sécula da crise, andazos, estacamento demográfico para a nosa comarca, pero o gran problema será a fame do século XVII e XVIII. Foron moitos os cambios que aconteceron neste período coñecido como o Antigo Réxime. A riqueza económica seguese traducindo nunha percepción de rendas agrarias. Al alta nobreza converteuse nunha nobreza cortesá, pero xurdirá con forza unha pequena nobreza, a fidalguía, que se converterá nunha intermediaria entre os campesiños e os mosteiros perceptores da renda, sendo o campesiñado o gran prexudicado. Coa chagada no ano 1835 da Desamortización, as rtendas que antes ercibía a nobreza (mosteiros) agora pasarán a mans dos fidalgos, quedando o papel do campesiñado na mesma situación. A fins do século XVIII, coa crise do Antigo Réxime, a fidalguía vai perder parte dos seus privilexios, pero será no século XIX cando se pretende dar un cambio é sistema foral, e sobre todo no século XX, época en que perde a súa hexemonía definitivamente. Os novos tempos Coa chegada da Idade Contemporánea entra a nosa comarca nunha etapa turbulenta. Principia o século coa invasión francesa (1808 - 1814). As nosas terras tiveron que facerlles fronte as tropas napoleónicas dunha forma un tanto virulenta a base de guerrillas, ata a súa retirada. Pero pronto se viron as nosas terras onvolucradas noutra guerra: a carlista. O século XX convertéuse nun século de cambios profundos nas estructuras sociais e económicas. Na nosa comarca esmorece a fidalguía, pero non xorde unha burguesía capaz de sustituíla, e o campesiñado vese obrigado a emigrar á América, chegando moitos deles a medrar, e outros moitos a unha situación de penuria semellante á que tiñan aquí.
|